Ayaklarımızın altındaki zemini çoğu zaman hafife alsak da, karmaşık katmanları bir kitabın sayfaları gibi tarihi kaydeder. Dünyamızın tarihini.
Araştırmalar, Dünya’nın geçmişinin derinliklerinde az bilinen bölümler olduğunu gösteriyor. Aslında, Dünya’nın iç çekirdeğinin içinde daha da iç bir çekirdek var gibi görünüyor.
2021’de Avustralya Ulusal Üniversitesi’nde jeofizikçi olan Joanne Stephenson şöyle diyor:
Geleneksel olarak bize Dünya’nın dört ana katmanı olduğu öğretildi: kabuk, manto, dış çekirdek ve iç çekirdek.
Yer kabuğunun altında ne olduğuna dair bilgimiz büyük ölçüde volkanların açığa çıkardıklarından ve sismik dalga aktivitelerinden gelmektedir.
Bu dolaylı gözlemlerden yola çıkan bilim insanları, 5.000 santigrat dereceyi (9.000 Fahrenheit) aşan sıcaklıklara sahip kavurucu sıcak iç çekirdeğin Dünya’nın toplam hacminin yalnızca %1’ini oluşturduğunu hesapladılar.
Ancak birkaç yıl önce Stephenson ve meslektaşları, Dünya’nın iç çekirdeğinin aslında iki farklı katmana sahip olabileceğine dair kanıtlar buldular.
Stephenson, sözlerine ekliyor:
Bu çok heyecan verici, ders kitaplarını yeniden yazmamız gerekebilir!
Ekip, Uluslararası Sismoloji Merkezi tarafından onlarca yıldır toplanan ve sismik dalgaların Dünya’da ne kadar sürede yol aldığını gözlemleyen verileri kullanarak iç çekirdeğin binlerce modelini taramak ve eşleştirmek için bir arama algoritması kullandı.
Dünya katmanları boyunca sismik dalga yollarındaki farklılıklar. Görsel kaynağı: https://doi.org/10.1029/2020JB020545
Ekip, malzemenin yapısındaki farklılıkların sismik dalgaların özelliklerini nasıl değiştirdiğini incelemiş ve bazı modellerin diğerlerinden daha olası olduğunu tespit etmiştir.
Bazı modeller çekirdek malzemesinin sismik dalgaların ekvatora paralel olarak daha hızlı hareket etmesini sağladığını öne sürerken, diğerleri malzemelerin bir karışımının dalgaların Dünya’nın dönüş eksenine paralel olarak daha hızlı hareket etmesini sağladığını göstermektedir. Belirli açılardaki farkın tam derecesi hakkında tartışmalar vardır.
Çalışma, iç çekirdekte derinlikle birlikte çok az değişiklik olduğunu, ancak yavaş yönde 54 derecelik bir açıya doğru bir kayma olduğunu ve daha hızlı yönün eksene paralel ilerlediğini ortaya koymuştur.
Stephenson, şu ifadelerle sözlerini tamamlıyor:
Demirin yapısında bir değişikliğe işaret edebilecek kanıtlar bulduk, bu da Dünya’nın geçmişte iki ayrı soğuma olayı yaşamış olabileceğini gösteriyor. Bu büyük olayın ayrıntıları hala gizemini koruyor, ancak Dünya’nın iç çekirdeği hakkında bildiklerimizin yapbozuna bir parça daha ekledik.
Bu bulgular, bazı deneysel kanıtların Dünya’nın yapısına ilişkin mevcut modellerle neden tutarsız olduğunu açıklayabilir. İç çekirdekteki demir kristallerinin farklı yapısal hizalamalara sahip olduğuna dair ipuçlarının yanı sıra, en içteki farklı bir katmana dair önceki şüphelerden de bahsedildi.
Kaynaklar ve İleri Okuma
- J.Stephenson, et al. Evidence for the Innermost Inner Core: Robust Parameter Search for Radially Varying Anisotropy Using the Neighborhood Algorithm. (7 Aralık 2020). Alındığı Tarih: 1 Ekim 2024. Alındığı Yer: Journal of Geophysical Research | Arşiv Bağlantısı
