Maymun çıkmaz ağacı, 145 milyon yıldan daha uzun bir süre önce başlayan Jura döneminin bir kalıntısıdır. Kadim dinozorlarla aynı dönemde var olmuş, ancak onların çok ötesine geçerek günümüze kadar ulaşmıştır. 50 metreye kadar uzayabilen bu yaprak dökmeyen ağaç, 700 yıl gibi uzun bir ömre sahiptir. Sert, pullu dalları ve katı bir spiral formunda dizilen yaprakları ile dikkat çeker. Ancak maymun çıkmaz ağacının doğal yaşam alanları giderek daralıyor ve milyonlarca yıldır varlığını sürdüren bu ağaç artık yok olma tehlikesiyle karşı karşıya.
Maymun çıkmaz ağaçları ya da bilimsel adıyla Araucaria araucana, yalnızca Şili ve Arjantin’de, Patagonya’nın volkanik yamaçlarında yetişir. İnsan yerleşimlerinin artması, yangınlar ve aşırı otlatma nedeniyle bu kadim ağacın ormanlık yaşam alanları hızla küçülmektedir.
Bu kadim ağacın yok oluşu, büyük tohumlarıyla beslenen austral muhabbet kuşu (Austral parakeet) gibi bazı türler için de bir tehdit oluşturmaktadır. Maymun çıkmaz ağacının kozalaklarından çıkan çam fıstıkları, yeşil tonlara sahip bu papağan sürüleri için hayati öneme sahiptir. Araştırmalar, bu ağacın ve muhabbet kuşlarının birbirinden karşılıklı olarak fayda sağladığını göstermektedir.
Bilim insanları, austral muhabbet kuşlarının tohumların çimlenme hızını artırmaya yardımcı olduğunu tespit etmiştir. Bu kuşlar, tohumları ağaçtan uzak mesafelere taşıyarak, kısmen yedikleri “artıkları” orman zeminine bırakır. Bu önemli tohum yayma süreci, yeni ağaçların ana bitkiden daha uzak noktalarda yeniden yeşermesini sağlar.
Muhabbet kuşlarının yanı sıra, maymun çıkmaz ağacının çam fıstıkları yerli Mapuçe halkı için de geleneksel bir besin kaynağıdır. Mapuçe halkı, bu tohumları toplamak için ustalıkla ağaca tırmanır. Toplanan çam fıstıkları öğütülerek ekmek tariflerinde kullanılan una dönüştürülür. Mapuçe halkı, atalarından miras kalan bu tohumları kendi bölgelerinde toplama hakkına sahipken, yerel yönetimler genel halkın toplama miktarını sınırlandırmakta ve ticari amaçla toplamak isteyenlere izin zorunluluğu getirmektedir.
Bu düzenlemelere rağmen, yasa dışı tohum toplama hala sürmekte ve insan kaynaklı bu müdahaleler maymun çıkmaz ağacı popülasyonlarını tehdit etmektedir. Ancak Mapuçe halkı, yaşam tarzlarıyla iç içe geçmiş olan bu kadim ağacı korumada uzun bir geçmişe sahiptir. Bir zamanlar yoğun ağaç kesimi nedeniyle tükenme noktasına gelen maymun çıkmaz ağaçlarının yasal koruma altına alınmasını talep etmişlerdir. Günümüzde ise Mapuçe halkı, maymun çıkmaz ağaçlarının yeniden dikilmesi ve popülasyonlarının canlanması için çalışmaktadır. Bu kadim ağaçların bir gün yeniden eski ihtişamına kavuşacağını ummaktadırlar.
Kaynaklar ve İleri Okuma
- C. Dionisio. The Ancient Monkey Puzzle Tree Outlasted Dinosaurs. Now It’s Facing Extinction. (18 Ağustos 2022). Alındığı Tarih: 20 Kasım 2024. Alındığı Yer: Discovery | Arşiv Bağlantısı
