Eskiden yaşlıların hastalığı olarak bilinen kolorektal kanser, artık genç yetişkinler arasında da hızla yayılıyor. Amerikan Kanser Derneği’nin araştırmasına göre, 55 yaş altındaki bireylerde teşhis edilen vakalar, 1995 yılında %10 iken bugün %20’ye ulaştı. Lancet Oncology dergisinde yayımlanan bir diğer çalışma, bu trendin yüksek gelirli ülkelerde genel olarak benzer bir seyir izlediğini gösteriyor.
Bu artışın kesin nedeni henüz bilinmiyor, ancak çevresel faktörler, genetik yatkınlıklar ve düşük tarama oranları önemli etkenler arasında. Harvard Tıp Fakültesi’nden Prof. Andrew Chan, “Kolorektal kanseri yalnızca yaşlıların hastalığı olarak görmememiz gereken bir noktaya geldik” diyor.
Erken Teşhis Hayat Kurtarıyor
Kolonoskopi, hem kanserin erken teşhisinde hem de öncül lezyonların temizlenmesinde etkili bir araç olarak kabul ediliyor. Amerikan Kanser Derneği’nden Rebecca Siegel’e göre, erken teşhis edilen vakalarda sağkalım oranı %90’a kadar çıkabiliyor. Ancak genç yaşta teşhis edilen hastaların yaklaşık %27’si ileri evrede tanı alıyor; bu oran yaşlı hastalarda %20.
Artan vakalar nedeniyle, ABD Önleyici Hizmetler Görev Gücü 2021 yılında tarama yaşını 50’den 45’e düşürdü. Aile öyküsü gibi risk faktörleri taşıyan bireylerin ise taramalara daha erken yaşta başlaması öneriliyor. Siegel, kolorektal kanserlerin yaklaşık %30’unun aile öyküsüyle bağlantılı olduğunu belirtiyor.
Risk Faktörlerini Anlamak
Genetik yatkınlık, kolorektal kanser riskinin belirlenmesinde kritik bir rol oynuyor. Ancak Dana-Farber Kanser Enstitüsü’nden Dr. Marios Giannakis, genetik faktörlerin çevresel unsurlarla etkileşimlerinin de dikkate alınması gerektiğini vurguluyor. Uzun vadeli, geniş katılımlı çalışmalara ihtiyaç duyulduğunu söyleyen Giannakis, özellikle dışkı, kan ve doku örnekleriyle desteklenen araştırmaların önemine dikkat çekiyor.
Yaşam tarzı faktörleri de hastalığın erken başlangıcında etkili olabilir. Fazla kilo, kolorektal kanser riskini artırsa da yalnızca %5’lik bir paya sahip. Ayrıca, artışın daha çok sol kolon tümörlerinde görülmesi, fazla kilonun tek başına bu eğilimi açıklayamadığını gösteriyor.
Dr. Giannakis’in çalışmasında, şekerli içecekler, kırmızı ve işlenmiş et tüketimi gibi unsurlar potansiyel risk faktörleri olarak öne çıkıyor. Çocukluk ve gençlik döneminde antibiyotik kullanımı, mikrobiom üzerinde etkili olabilecek diğer çevresel faktörlerle birlikte erken başlangıçlı hastalığın nedenlerinden biri olabilir.
Belirtileri Göz Ardı Etmeyin
Erken teşhis oranlarının düşük olması, tarama eksiklikleri ve semptomların hafife alınmasıyla ilişkilendiriliyor. Vanderbilt Üniversitesi Tıp Merkezi’nden Dr. Reid Ness, “Rektal kanama ve açıklanamayan demir eksikliği gibi belirtiler mutlaka detaylıca araştırılmalı. Yaş ne olursa olsun, kolorektal kanser ihtimali göz önünde bulundurulmalı” diyor.
Genç hastalarda en sık görülen belirtiler arasında karın ağrısı, açıklanamayan kilo kaybı, dışkı düzenindeki değişiklikler ve rektal kanama yer alıyor. Erken başlangıçlı vakaların %46’sında rektal kanama görülürken, bu oran 50 yaş üstü vakalarda %26.
Prof. Chan, “Genç insanlar genellikle sağlıklı olduklarını varsayıp semptomları hafife alıyor. Ancak bu belirtiler geçici değilse mutlaka bir uzmana danışılmalı” diyor.
Sağlık Eşitsizlikleri ve Tarama İhtiyacı
Kolorektal kanser oranlarındaki artışın yanı sıra, sağlık hizmetlerine erişimdeki eşitsizlikler de ölüm oranlarını etkiliyor. Alaskan yerlileri, dünya genelinde en yüksek kolorektal kanser oranlarına sahip. Bu grupta vakalar beyaz bireylere kıyasla iki kat fazla, ölüm oranları ise neredeyse dört kat yüksek.
Siyah Amerikalılar ise beyazlara kıyasla %21 daha yüksek vaka oranına sahip, ancak ölüm oranları %44 daha fazla. Bu durum, düşük gelirli bireylerin sağlık hizmetlerine erişimindeki zorluklardan kaynaklanıyor.
Dr. Ness, “Kolonoskopiler altın standart olsa da tek tarama yöntemi değildir. Evde yapılabilen dışkı bazlı testler de önemli bir alternatif sunuyor. Ancak sağlık sistemleri, toplulukları bu tarama seçenekleri hakkında daha iyi bilgilendirmeli” diyor.
Sonuç
Kolorektal kanser vakalarındaki artışı durdurmak için daha erken tarama, daha fazla farkındalık ve sağlık hizmetlerine eşit erişim sağlanması gerekiyor. Sağlık sistemlerinin, özellikle düşük gelirli ve kırsal kesimlerde yaşayan bireyler için tarama programlarını yaygınlaştırması, hem vakaların hem de ölüm oranlarının azaltılmasında hayati bir rol oynayacak.
Kaynaklar ve İleri Okuma
- T. Haelle. Colon cancer is rising among young adults: Here are signs to watch for. (12 Aralık 2024). Alındığı Tarih: 17 Aralık 2024. Alındığı Yer: National Geographic
Yazar Hakkında
