Mycobacterium tuberculosis (M. tuberculosis), tüberküloz (TB) hastalığına neden olan, insan sağlığı açısından kritik öneme sahip bir patojenik bakteridir. İlk olarak 1882’de Robert Koch tarafından tanımlanmıştır ve hala dünya genelinde yaygın bir halk sağlığı sorunudur. Özellikle akciğerlerde enfeksiyona neden olan bu mikroorganizma, insan vücudunda uzun süre sessiz kalabilir ve bağışıklık sistemi zayıfladığında aktif hale geçebilir.
Taksonomi
- Alêm (Domain): Bacteria
- Şube (Phylum): Actinomycetota
- Sınıf (Class): Actinomycetia
- Takım (Order): Mycobacteriales
- Familya (Family): Mycobacteriaceae
- Cins (Genus): Mycobacterium
- Tür (Species): Mycobacterium tuberculosis
Habitat ve Yaşam Alanı
M. tuberculosis, insan vücudu dışında serbest yaşamayan bir patojendir; yani zorunlu insan patojenidir. En yaygın yaşam alanı akciğer dokusudur, ancak bağışıklık sistemi zayıflarsa diğer organlara (ör. böbrek, kemik iliği, beyin) da yayılabilir.
• Doğal habitatı: İnsanların solunum yolları.
• Bulaşma: Havadaki damlacıklar aracılığıyla insandan insana bulaşır. Öksürme, hapşırma veya konuşma sırasında etrafa yayılan mikrodamlacıklar enfeksiyonu taşır.
• Direnç: M. tuberculosis, kuruluğa ve bazı kimyasal maddelere karşı yüksek direnç gösterebilir; bu nedenle uzun süre bulaşıcı kalabilir.
Fiziksel Özellikler
M. tuberculosis, mikroskobik özellikleri ve biyolojik yapısıyla dikkat çeker:
• Gram boyama: Gram-pozitif boyama gösterse de bu kategoriye tam olarak uymaz. Bunun yerine asit-fast (aside dirençli) boyama ile tanımlanır.
• Hücre duvarı: Yüksek miktarda mikolik asit içeren kompleks bir hücre duvarına sahiptir. Bu, bakteriye aşırı direnç ve asit-fast boyama özelliği kazandırır.
• Büyüklük: Ortalama boyutu 2-4 µm uzunluğunda ve 0.2-0.5 µm genişliğindedir.
• Şekil: Basil (çubuk şeklinde).
• Koloni: Aerobik koşullarda, katı besiyerlerinde yavaş büyüyen, karnabahar benzeri koloni yapıları oluşturur.
• Yavaş büyüme: Bölünme süresi yaklaşık 18-24 saattir, bu nedenle kültürlerde büyümesi uzun sürer.
Davranış ve Beslenme
M. tuberculosis, zorunlu aerobik bir mikroorganizmadır, yani hayatta kalabilmesi ve çoğalabilmesi için oksijene ihtiyaç duyar. Beslenme ve davranış özellikleri şu şekildedir:
• Enerji kaynağı: Karbonhidratlar, yağlar ve proteinler gibi çeşitli organik maddeleri kullanabilir. Ancak in vivo ortamda insan dokularındaki lipidleri tercih eder.
• Enfeksiyon süreci: Solunum yoluyla alındığında, alveollere yerleşir ve burada alveolar makrofajlar tarafından fagosite edilir. Fagolizozom oluşumunu inhibe ederek makrofajlar içinde yaşamını sürdürür.
• Adaptasyon: Hücre içi yaşam becerisi ve çevresel streslere karşı dayanıklılığı, bu bakterinin insan bağışıklık sistemini yenmesini sağlar.
• Koloni yapısı: Kültürde zengin besiyerlerinde yavaş üreme eğilimindedir.
Öne Çıkan Özellikler
M. tuberculosis’in belirgin özellikleri, onu diğer bakterilerden ayırır ve patojenitesini artırır:
• Asit-fast hücre duvarı: Mikolik asitlerin varlığı bakteriye yüksek direnç kazandırır ve çoğu antibiyotik ve dezenfektana karşı koruma sağlar.
• Granülom oluşumu: İnfekte olduğu dokularda granülom yapılarını tetikler. Bu yapılar, bakteriyi izole etmeye yönelik bir bağışıklık sistemi yanıtıdır. Ancak granülomlar, bakterinin uzun süre latent halde kalmasına da olanak tanır.
• Latent enfeksiyon: M. tuberculosis, uzun süre latent (uykuda) kalabilir ve bireyin bağışıklığı düştüğünde tekrar aktif hale geçebilir.
• Antibiyotik direnci: Özellikle çoklu ilaç dirençli (MDR-TB) ve yaygın ilaç dirençli (XDR-TB) suşları nedeniyle tüberküloz tedavisi ciddi bir zorluk oluşturmaktadır.
• Düşük bulaşıcılık ancak yüksek hastalık yükü: Bulaşma için genellikle uzun süreli yakın temas gerekir, ancak enfeksiyonun tedavi edilmemesi ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
Bu makale hakkında sorularınız veya yorumlarınız mı var? Bize yazın: feedback@sapienship.com.tr
Kaynaklar ve İleri Okuma
- Q. Chai et al. Mycobacterium tuberculosis: An Adaptable Pathogen Associated With Multiple Human Diseases. (15 Mayıs 2018). Alındığı Tarih: 23 Ocak 2025. Alındığı Yer: Frontiers in Cellular and Infection Microbiology
Yazar Hakkında
